Bệnh sốt rét là do muỗi đốt truyền ký sinh trùng sốt rét từ người bệnh sang người lành.
Bệnh lưu hành địa phương, trong những điều kiện thuận lợi có thể gây thành dịch, hiện chưa có vắc-xin phòng bệnh, có thuốc điều trị đặc hiệu và có thể phòng chống được. Dưới đây là lời giải đáp mà độc giả thường thắc mắc về căn bệnh này.
Do muỗi đốt truyền ký sinh trùng sốt rét từ người bệnh sang người lành. Không phải do ma thiêng nước độc. Bệnh sốt rét là bệnh truyền nhiễm do 5 loài ký sinh trùng Plasmodium gây nên gồm Plasmodium falciparum, Plasmodium vivax, Plasmodium malariae, Plasmodium ovale và Plasmodium knowlesi. Bệnh lây truyền chủ yếu là do muỗi Anopheles. Ký sinh trùng sốt rét (KSTSR) gây miễn dịch đặc hiệu nhưng không bền vững. Bệnh lưu hành địa phương, trong những điều kiện thuận lợi có thể gây thành dịch, hiện chưa có vắc-xin phòng bệnh, có thuốc điều trị đặc hiệu và có thể phòng chống được. Ở nước ta hiện nay, bệnh lưu hành chủ yếu ở miền Trung Tây Nguyên và miền Đông Nam Bộ. KSTSR đã kháng với hầu hết các thuốc đang sử dụng, trong đó có thuốc artemisinin và dẫn chất. Nhiều trường hợp mắc bệnh sốt rét ngoại lai do đi làm việc, công tác, du lịch ở các quốc gia có sốt rét lưu hành về.
Quá trình lây nhiễm bệnh sốt rét.
Triệu chứng của bệnh sốt rét
Cơn sốt rét điển hình: rét run, nóng, toát mồ hôi. Cơn sốt rét không điền hình: người thấy ơn ớn, gai gai rét, mệt mỏi, nhức đầu, ngáp vặt.
Trường hợp sốt rét lâm sàng phải có đủ 4 tiêu chuẩn: Sốt, có triệu chứng điển hình của cơn sốt rét: rét run, sốt và vã mồ hôi. Hoặc có triệu chứng không điển hình của cơn sốt rét: sốt không thành cơn (người bệnh thấy ớn lạnh, gai rét) hoặc sốt cao liên tục, sốt dao động. Hoặc có sốt trong 3 ngày gần đây; Không tìm thấy các nguyên nhân gây sốt khác; Đang ở hoặc đã đến vùng sốt rét lưu hành trong thời gian ít nhất 14 ngày hoặc có tiền sử mắc sốt rét trong vòng 2 năm gần đây; Có đáp ứng với thuốc điều trị sốt rét.
Các thể lâm sàng:
Sốt rét chưa biến chứng (sốt rét thường): Là trường hợp bệnh sốt rét mà không có dấu hiệu đe dọa tính mạng người bệnh. Chẩn đoán dựa vào 3 yếu tố: dịch tễ, triệu chứng lâm sàng và xét nghiệm.
Dịch tễ: đang ở hoặc đã đến vùng sốt rét lưu hành hoặc có tiền sử sốt rét gần đây.
Triệu chứng lâm sàng: Cơn sốt điển hình có 3 giai đoạn: rét run - sốt - vã mồ hôi.
Cơn sốt không điển hình như: sốt không thành cơn, ớn lạnh, gai rét (hay gặp ở người sống lâu trong vùng sốt rét lưu hành), sốt liên tục hoặc dao động (hay gặp ở trẻ em, người bệnh bị sốt rét lần đầu).
Những dấu hiệu khác: thiếu máu, lách to, gan to...
Xét nghiệm: xét nghiệm máu có ký sinh trùng sốt rét thể vô tính, hoặc xét nghiệm chẩn đoán nhanh phát hiện kháng nguyên sốt rét hoặc kỹ thuật PCR dương tính. Nơi không có kính hiển vi phải lấy lam máu gửi đến điểm kính gần nhất.
Sốt rét biến chứng/ác tính: Trường hợp sốt rét ác tính là sốt rét có biến chứng đe dọa tính mạng người bệnh. Sốt rét ác tính thường xảy ra trên những người bệnh nhiễm P. falciparum hoặc nhiễm phối hợp có P. falciparum. Các trường hợp nhiễm P. vivax hoặc P. knowlesi đơn thuần cũng có thể gây sốt rét ác tính, đặc biệt ở các vùng kháng với chloroquin.
Các dấu hiệu dự báo sốt rét ác tính
Khi bị sốt rét ác tính bệnh nhân thường có các biểu hiện rối loạn ý thức nhẹ, thoáng qua (li bì, cuồng sảng, vật vã...). Sốt cao liên tục. Rối loạn tiêu hóa: nôn, tiêu chảy nhiều lần trong ngày, đau bụng cấp, bệnh nhân thường bị đau đầu dữ dội. Thiếu máu nặng: da xanh, niêm mạc nhợt. Một số biểu hiện thường gặp trong sốt rét ác tính ở trẻ em và phụ nữ có thai.
Nằm màn tẩm hóa chất diệt muỗi sốt rét
Nằm màn tẩm hóa chất diệt muỗi sốt rét cả màn lành lẫn màn rách (thủng không quá 10% diện tích màn) vẫn có hiệu quả tốt phòng chống muỗi sốt rét. Các hóa chất này có khả năng diệt và xua muỗi rất tốt, khi muỗi vào gặp màn tẩm hóa chất diệt muỗi, muỗi sẽ bị chết hay bị đẩy đi xa. Do đó màn tẩm hóa chất diệt muỗi bảo vệ người không cho muỗi đến đốt truyền bệnh sốt rét cho người.
Đây là biện pháp đơn giản, chống muỗi đốt bảo vệ cá nhân cao. Nhiều người lo ngại về việc hóa chất diệt muỗi sốt rét tẩm màn hại tới sức khỏe con người. Tuy nhiên, hóa chất diệt muỗi sốt rét là một chất được chiết xuất từ hoa cúc, nó có khả năng diệt muỗi tốt, nhưng không độc hại, không ảnh hưởng đến sức khỏe con người. Vì vậy, trước khi đem màn đến tẩm hóa chất người dân phải giặt màn sạch sẽ và phơi khô trước khi mang màn tới tẩm. Tất cả các loại màn như: tuyn, nylon, sợi bông, màn dân tộc đều tẩm được kể cả màn thủng nhỏ.
Lưu ý, màn đã tẩm hóa chất diệt muỗi sốt rét nên được phơi khô trong bóng mát, không được phơi ngoài nắng. Khi ngủ dậy nên gấp màn bỏ vào túi nylon. Sau 6 - 7 tháng mới được giặt. Vì nếu phơi màn đã tẩm hóa chất diệt muỗi sốt rét ngoài nắng hay giặt thì hóa chất này sẽ bay hết nên không còn tác dụng diệt và xua muỗi nữa.
Ngoài ra màn tẩm hóa chất diệt muỗi sốt rét còn có thể diệt được một số côn trùng gây bệnh như rệp, chấy, rận, gián...
Có rất nhiều phương pháp diệt muỗi sốt rét, trong đó cần thực hiện ăn sạch, ở sạch, ngăn nắp để hạn chế muỗi trú ẩn trong nhà. Thường xuyên vệ sinh môi trường, phát quang cây cỏ quanh nhà (từ 50 - 100m) để tránh nơi muỗi trú đậu rình mồi vào nhà đốt máu người. Xua muỗi bằng biện pháp dùng hương xua muỗi, đốt lá cây xông khói, dùng kem xua muỗi vào buổi tối. Dùng hóa chất diệt muỗi sốt rét phun trên tường để diệt muỗi. Ngủ trong màn tẩm hóa chất diệt muỗi sốt rét để xua và diệt muỗi. Ngoài việc diệt muỗi nếu nghi ngờ cần phải đến cơ sở y tế lấy lam máu xét nghiệm để phát hiện ký sinh trùng sốt rét và điều trị kịp thời.
Khi mắc bệnh sốt rét phải làm gì?
Đến cơ sở y tế khám, lấy lam máu xét nghiệm và điều trị kịp thời. Không nên cúng bái tốn tiền bạc vô ích. Điều trị sớm, đúng và đủ liều. Tùy từng trường hợp mà các bác sĩ sẽ điều trị thích hợp như: Điều trị cắt cơn sốt kết hợp với chống lây lan (sốt rét do P.falciparum) và điều trị tiệt căn (sốt rét do P.vivax, P.ovale). Điều trị thuốc sốt rét đặc hiệu kết hợp với điều trị hỗ trợ và nâng cao thể trạng. Các trường hợp sốt rét ác tính phải chuyển về đơn vị hồi sức cấp cứu của bệnh viện từ tuyến huyện trở lên, theo dõi chặt chẽ và hồi sức tích cực.
BS. Lê Thị Thanh
