Mới nhận diện ra HPV từ năm 1983, con người ngày càng biết thêm cuộc phiêu lưu kỳ thú của những kẻ khuấy rối vô hình. Virút có thể đi từ người này sang người khác trong cuộc ái ân, hoặc chỉ cọ xát da với da.
Ở phụ nữ, virút có trên cửa mình, trong âm đạo, cổ tử cung và hậu môn. Ở đàn ông, virút là cư dân quanh dương vật, bìu, trên hoặc trong hậu môn. Virút lây nhiễm khi làm tình ngả âm đạo, hay ngả hậu môn. Trớ trêu, làm tình miệng có thể đem virút miệt dưới lên họng miệng.
Thủ phạm gây ung thư cổ tử cung
Người giăng câu nhẫn nại
Đằng đẳng 10 năm giăng câu, năm 1983, Harald zur Hausen giật được virút HPV 16 gây ung thư cổ tử cung. Năm sau ông tóm được virút HPV 18.
Năm 1974, Harald zur Hausen nghĩ là ung thư cổ tử cung do một týp virút HPV (Human Papilloma virus). Ông tạo một đoạn xoắn đơn DNA làm “mồi” câu virút từ các tế bào ung thư. Cá lạ đã đớp mồi. DNA virút bắt cặp với đoạn DNA mồi. Tái tổ hợp DNA là kỹ thuật dùng một trình tự để tìm một trình tự “đẹp đôi”.
Zur Hausen đã tìm thấy 70% tất cả ung thư cổ tử cung chứa HPV 16 & 18. Về sau người ta được biết thêm các týp HPV 45, 31, 33, 52, 58, 35 cũng gây ung thư cổ tử cung. Có hơn 100 týp HPV, khoảng 40 týp gây nhiễm sinh dục, trong số này có 15 týp nguy cơ cao gây 99,7% ung thư cổ tử cung.
HPV nguy cơ cao gây ra các loại ung thư nào
Được biết thêm HPV nguy cơ cao còn gây ung thư âm đạo, âm hộ ở phụ nữ và các ung thư dương vật, hậu môn, miệng họng ở đàn ông... Nhóm HPV nguy cơ cao có thể gây khoảng 5% tất cả ung thư của loài người.
Phần lớn nhiễm HPV nguy cơ cao xảy đến không có triệu chứng, rồi biến mất trong 1 - 2 năm. Tuy nhiên, vài trường hợp nhiễm dai dẳng trong nhiều năm, dẫn đến sự thay đổi tế bào, không điều trị có thể dẫn đến ung thư.
Hiện nay ung thư cổ tử cung là loại ung thư thường gặp ở phụ nữ trên toàn thế giới, chỉ đứng sau ung thư vú. Khoảng 500.000 phụ nữ mới mắc bệnh hàng năm với suất độ cao gấp 10 lần ở các nước nghèo và phỏng định có 250.000 người chết. Khám phá của Harald zur Hausen đã đem lại niềm hy vọng mới cho việc phòng bệnh.
Phần lớn HPV 16 là thủ phạm gây khoảng 95% các ung thư hậu môn - khoảng 70% các ung thư miệng họng (khẩu cái mềm đáy lưỡi và amiđan), với các loại ung thư hiếm HPV16 thủ phạm của các ung thư âm đạo 65%, các ung thư âm hộ 50% và các ung thư dương vật 35%.
Theo CDC Hoa Kỳ. Từ 2008 - 2012, khoảng 38.793 số người mắc các ung thư liên hệ HPV hàng năm: 23.000 phụ nữ và 15.793 đàn ông. Ung thư cổ tử cung thường gặp nhất ở phụ nữ. Khoảng 70% ung thư âm đạo, âm hộ, hơn 60% ung thư dương vật. Các ung thư họng miệng (đáy lưỡi và amiđan), khoảng 70% có liên hệ HPV, thường gặp nhất ở đàn ông.
Theo Hội Ung thư Canada (tháng 10, 2016). Hàng năm có khoảng 4.400 ca ung thư mới liên hệ HPV và 1.200 chết. Khoảng 1/3 số ca là ung thư cổ tử cung của phụ nữ, 1/3 số ca là ung thư họng miệng ở nam giới.
HPV làm thế nào gây ung thư?
Thật thú vị đã biết được cách con virút gây bệnh. Hai gen E6, E7 sản xuất hai protêin E6 E7 đến gắn vào và khóa tay hai protêin p53 và Rb của tế bào. Sự sinh sôi của tế bào không còn được kiềm chế nữa. Các tế bào nhiễm tiếp tục sinh sôi tăng trưởng tạo ra các xáo trộn gen (gọi là đột biến) kích thích sự tăng trưởng tế bào bất thường nữa. Virút lèo lái tế bào cổ tử cung hoặc các tế bào biểu mô khác sinh sôi vô tổ chức dẫn đến các tế bào tiền ung thư, rồi thành một khối ung thư. Đúng là gen tặc.
Virút cần khoảng 10 - 30 năm từ khi nhiễm lần đầu đến khi các tế bào bất thường trổ ra.
Con tạo trêu ngươi
Tưởng là HPV chỉ tung hoành ở vùng sinh dục, đặc biệt ở cổ tử cung, ai ngờ HPV 16 vốn cư trú ở bộ phận sinh dục, miệt dưới mà nhảy tót lên trên, vào trong họng quậy phá do làm tình miệng. Người đồng tính hoặc lưỡng tính luyến ái kiểu lạ tạo thời cơ cho HPV tung hoành ở hậu môn.
Làm tình bằng miệng
Chuyện của Michael. Đầu năm 2011, nhiều báo đưa tin Michael Douglas tài tử lừng danh 66 tuổi 2 giải Oscar tuyên bố đã khỏi bệnh ung thư họng miệng mắc từ tháng 8.2010 sau thời gian xạ trị tám tuần và hóa trị. Trả lời báo chí, Michael thả bom tấn cho là bệnh của mình không phải do rượu và thuốc lá, mà do virút HPV - qua cách làm tình miệng.
Tổ chức Y tế Thế giới từ năm 2007 nhận định HPV là nguyên nhân của ung thư họng miệng (khẩu cái mềm, đáy lưỡi và amiđan). Có sự gia tăng rõ ràng liên hệ HPV trong khoảng 20 năm qua, ở đàn ông gấp 4 lần phụ nữ. Đây là hậu quả sự nhiễm HPV do quan hệ tình dục kiểu làm tình miệng. Virút tấn công các người khoảng tuổi bốn, năm mươi, phần lớn là nam giới, không thuốc không rượu, tăng theo số bạn tình.
Ái ân kiểu lạ. Trên thế giới phỏng định có 27.000 ca ung thư hậu môn mới mỗi năm. Khoảng 88% liên hệ HPV: HPV 16 (73% số ca). HPV 18 khoảng 5% (số liệu 20.3.2015). Số liệu Mỹ cho thấy, hàng năm những người đàn ông đồng tính mắc khoảng 35 ca ung thư hậu môn trên 100.000 người. Đàn ông nhiễm HPV do quan hệ tình dục hậu môn. Giới mày râu âu yếm cận kề tăng 17 lần nguy cơ ung thư hậu môn so với ái ân khác giống. Khác nào vẽ đường hươu chạy.
HIV - HPV liên thủ, giậu đổ bìm leo. Hệ miễn dịch của bệnh nhân bị suy yếu vì HIV AIDS thì virút HPV mạnh lên, dễ dàng gây ung thư. Đặc biệt, ung thư cổ tử cung xuất hiện ở phụ nữ mang HIV gấp năm đến mười lần ở phụ nữ không nhiễm HIV. Hầu hết đàn ông đồng tính nhiễm HIV đều có HPV trong hậu môn. Ung thư hậu môn là một trong những ung thư thường gặp nhất ở đàn ông đồng tính.
Có đối sách
Vắcxin ngừa HPV. Đã có hai vắcxin ngừa nhiễm HPV 16 - 18: Gardasil và Cervarix. Tuổi quy định tiêm vắcxin tại các nước Âu Mỹ là 9 đến 26 tuổi, chưa có quan hệ tình dục. Các vắcxin này ngừa nhiễm HPV, nhưng không hiệu quả để chống lại nhiễm HPV hay các bệnh do HPV. Tại Việt Nam 2 loại vắcxin này đã được lưu hành. Các vắcxin hiện nay chỉ ngừa được 70% các ung thư cổ tử cung do HPV 16 - 18 gây ra, vậy còn 30% lọt lưới. Nên nhớ dẫu đã tiêm vắcxin, phụ nữ đã có quan hệ tình dục nên khám phụ khoa định kỳ và làm xét nghiệm PAP. Mới đây FDA Hoa Kỳ chuẩn nhận thêm Gardasil 9.
FDA Hoa Kỳ mới cho phép dùng Gardasil cho giới nam từ 9 - 26, đặc biệt ngừa bướu nhú. Cần nhiều nghiên cứu nữa để xem Gardasil và Cervarix có thể ngừa hiệu quả ung thư dương vật, hậu môn và họng miệng liên hệ HPV.
Biết ơn sâu sắc
Giải Nobel Y học 2008 dành cho những người “săn virút”. Bà Franoise Barré-Sinoussi và ông Luc Montagnier, chia nửa giải thưởng vì đã chỉ đích danh sát thủ gây ra HIV-AIDS vào năm 1983. Phân nửa giải dành cho Harald zur Hausen vì đã tóm được HPV gây ung thư cổ tử cung. Nhờ biết rõ HPV 16 & 18 mà người ta đã sản xuất thành công hai loại vắcxin (Gardasil và Cervarix) ngừa ung thư cổ tử cung.
Giải thưởng nhà sáng tạo châu Âu năm 2015 được trao cho 2 nhà nghiên cứu thành công vắcxin ngừa HPV. Các vắcxin Gardasil và Cervarix là kết quả 25 nghiên cứu của giáo sư Ian Frager và tiến sĩ Jian Zhou. Tiến sĩ Zhou, chuyên gia miễn dịch học đã mở đường nghiên cứu vắcxin bằng cách gây dòng các protêin ngoài mặt của virút. Thương thay ông chết trẻ vào tuổi 42 (năm 1999) trước khi vắcxin được đưa ra thị trường. GS. Frager tiếp tục công cuộc nghiên cứu vắcxin.
Việc chế tạo vắcxin thật tài tình. Cắt lấy gen L1 của virút đem gắn vào DNA trong vốn gen của tế bào nấm men hoặc côn trùng. Tế bào này sản xuất ra một cái bọc gọi là VLP (Virus like particles) giống hình HPV mà rỗng ruột, không chứa phần “quậy” của virút nên không thể sinh sôi và không gây nhiễm. VLP khêu gợi cho bộ máy bảo vệ cơ thể tập dượt để chống HPV thật. Đó là vắcxin ngừa HPV.
GS.BS. NGUYỄN CHẤN HÙNG
